Varicella

 Geplaatst op 15 november 2022 

>> DE ZIEKTE

Varicella, gekend als 'windpokken' of 'waterpokken', is een virale aandoening gekenmerkt door waterige blaasjes die over het hele lichaam kunnen voorkomen. Het oorzakelijk virus is familie van het herpes virus. Het is een typische kinderziekte die meestal optreedt tussen 5 en 9 jaar. De aandoening is banaal, met matig of geen ziektegevoel, lichte koorts, en jeuk aan de blaasjes. De hele cyclus duurt 2 à 3 weken. Wat jeukwerende behandeling is voldoende om het kind doorheen het genezingsproces te helpen. De blaasjes kan men indeppen met eosine 2% in water om ze uit te drogen. Zo weinig mogelijk krabben is de boodschap, vooral op zichtbare plaatsen, dit om littekens te vermijden. Gezwollen lymfeklieren, keelpijn en spierpijn kunnen eventueel de ziekte vergezellen.

Bij personen met een verzwakte immuniteit kunnen uiteraard ernstiger complicaties optreden, zoals longontsteking, bacteriële infectie van de blaasjes, hersenontsteking, en overlijden. Van meningitis na varicella waren in 2002 nog maar 15 gevallen beschreven over de hele wereld, waarvan sommige dan nog na vaccinatie.

Bij volwassenen is het risico op ernstige nevenwerkingen veel groter dan bij kinderen. Vandaar het belang om de ziekte op kinderleeftijd door te maken. Dan treedt er immers levenslange immuniteit op. Meer dan de helft van de overlijdens komt voor bij volwassenen.

Bij zwangere vrouwen kan de ziekte tot een miskraam leiden. Als de zwangere besmet wordt tussen de 13e en de 20e week kan dat in 2% van de gevallen tot aangeboren afwijkingen aanleiding geven.

>> HET VACCIN

Het vaccin tegen varicella werd in de VS toegelaten vanaf 1995. Het bestaat uit een verzwakt levend virus dat gekweekt wordt op een cultuur van longcellen van een menselijke foetus, vervolgens op cellen van een embryo van een Guinees biggetje, en tenslotte opnieuw op menselijke diploïde cellen. Omdat het een levend virus is zijn gevaccineerde personen besmettelijk en kunnen ze het virus overbrengen op anderen.

Aventis-Pasteur bracht vanaf april 2004 zijn vaccin Provarivax op de Belgische markt; GSK beschikt over het vaccin Varilrix. Een combinatievaccin met mazelen, bof, rodehond en windpokken werd door Merck in 2005 in de VS op de markt gebracht onder de naam Proquad. Bij ons werd dit vaccin nog niet ingevoerd (juni 2017).

Tot 12 jaar wordt slechts 1 dosis toegediend; vanaf 13 jaar moeten er 2 gegeven worden omwille van de daling in antistoffen. Het vaccin mag uitsluitend onderhuids toegediend worden. De gevaccineerde moet een half uur na inenting onder medisch toezicht blijven.

>> WERKZAAMHEID

De producent GSK beweert dat bij kinderen tot 12 jaar 6 weken na inenting in meer dan 98% van de gevallen antistoffen aanwezig zijn. Hoe ouder de gevaccineerde, hoe minder goed het vaccin aanslaat. Het tijdschrift JAMA vernoemt 97% antistoffen na 1 jaar maar nog slechts 84% na 2 jaar.

Het Amerikaanse Centers for Disease Control geeft een iets minder rooskleurig beeld van de werkzaamheid. In haar rapport over het vaccin van 2002 stelt de CDC dat het vaccin slechts beschermt tegen 44% van de aandoeningen als men de ernstige gevallen meerekent, en slechts tegen 86% als men die er buiten laat.

Na vaccinatie gaan de antistoffen in ieder geval weer dalen, en op termijn wordt men opnieuw vatbaar voor de ziekte. Dit in tegenstelling tot de levenslange immuniteit die men behoudt na het doormaken ervan. Herhaling om de 10 jaar is dus levenslang nodig. Indien deze herhalingen uitblijven wordt men als volwassene vatbaar voor de ziekte, waarbij het risico op complicaties ernstiger is dan bij kinderen, en het sterftecijfer hoger.

Hoewel het vaccin aanbevolen wordt tussen 12 en 18 maanden is het risico op daling van de antistoffen groter als men inent voor 15 maanden.  

De immuniteit die gevaccineerden op langere termijn nog genieten hebben ze voor een groot stuk te danken aan herinfecties met het wilde virus (besmetting door kinderen met windpokken). Wanneer het wilde virus verdwijnt als gevolg van massale vaccinatie is het dan ook te verwachten dat de duur van de bescherming na vaccinatie nog sterk zal dalen.

In 2002 gingen trouwens al de eerste stemmen op om te zeggen dat één enkele dosis misschien toch niet zou volstaan, en dat een herhalingsinenting kon nodig zijn. Dit verhaal hebben we nog gehoord. Ook van het vaccin tegen rodehond en tegen mazelen werd eerst gezegd dat één dosis voldoende zou zijn. Feit is dat nu een herhaling van het vaccin op 12 jaar de regel is. Merck heeft trouwens al een vaccin ontwikkeld dat mazelen, bof, rubella en varicella combineert: Proquad.

Voorbeelden van falen van het vaccin zijn bekend. In New Hampshire kreeg een kind dat 3 jaar tevoren ingeënt was windpokken, en gaf de ziekte door aan 15 anderen, waarvan de meesten eveneens ingeënt waren.  

Vazquez publiceert niet minder dan 339 kinderen die windpokken kregen ondanks vaccinatie.  

In november 2003 was er een opstoot van varicella in een kleuterklas in Michigan, VS. Het geval werd onderzocht. De conclusies waren:

1. dat de epidemie meer dan een maand aanhield ondanks een zeer hoog percentage gevaccineerden;
2. dat gevaccineerden de ziekte in mildere mate doormaakten (zie verder)
3. dat 4 jaar na vaccinatie de kans op besmetting terug sterk toegenomen was.

Ook in Pennsylvania was er een epidemietje in een voor 80% gevaccineerde kindertuin. Van de 131 kinderen kregen er 41 windpokken; 14 van hen, of 1 op 3, waren gevaccineerd. In New Hampshire traden windpokken op bij 25 van de 88 kinderen in een opvangcentrum. Het eerste geval was een gevaccineerd kind dat meer dan de helft van zijn niet-gevaccineerde klasgenootjes aanstak. De efficiëntie van het vaccin in deze groep bleek slechts 44% te zijn. De auteurs van de studie besluiten dat windpokken bij een gevaccineerd kind even besmettelijk zijn voor de omgeving als bij een niet-gevaccineerd kind.

Van de kinderen die ondanks vaccinatie de ziekte krijgen wordt beweerd dat ze die slechts in geringe mate krijgen. Dat wordt natuurlijk als een voordeel aangedragen. Vanuit ervaring met de andere kinderziekten weten we echter dat een stevige reactie een voorwaarde is om een goede, blijvende immuniteit te krijgen. Het “lichtjes” doormaken van de aandoening is dus, wat weerstand betreft, eerder een handicap dan een voordeel. Bij een matige reactie wordt het virus niet opgeruimd, maar blijft in het lichaam sluimeren. Dit heeft drie belangrijke nadelen. Ten eerste kan het virus terug opflakkeren zodra de antistoffen na verloop van tijd genoeg gedaald zijn. Ten tweede kunnen sluimerende virussen zich gaan mengen met andere, en nieuwe vormen doen ontstaan waarvan het ziekmakend vermogen totaal onbekend is. Ten derde kan een sluimerende, niet afgehandelde infectie een blijvende belasting betekenen voor het afweersysteem en op termijn tot uitputting leiden.

>> VARICELLA EN ZONA

Een verhaal op zich is de bescherming die windpokken bieden tegen het krijgen van zona. Zona (of gordelroos) is een aandoening waarbij een zeer verwant virus (herpes zoster) de zenuwbanen infecteert en er pijnlijke blaasjes optreden in een beperkt gebied. Wanneer de natuurlijke immuniteit tegen varicella wegvalt door massavaccinatie, is het zeker dat zona gaat toenemen. Men berekende dat meer dan de helft van de Amerikanen tussen 10 en 44 jaar op die manier de aandoening zullen gaan krijgen. Zona is een ernstiger aandoening dan windpokken, met soms hevige pijn die weken kan aanslepen. Zona veroorzaakt 3 keer zoveel hospitalisaties en 5 keer zoveel doden als windpokken. Ook zona verloopt ernstiger bij volwassenen dan bij kinderen.

Het risico op zona van Japanse pediaters die in contact kwamen met windpokken was slechts 1/2 tot zelfs 1/8 in vergelijking met de bevolking in het algemeen. Ook in de VS werd vastgesteld dat huisartsen en pediaters minder vaak zona kregen dan bijvoorbeeld psychiaters. In Engeland (2002) bleken volwassenen die met kinderen samen leefden, of er vaak mee in contact kwamen, veel minder vaak zona te krijgen dan volwassenen die dat niet deden.

Ook Thomas vernoemt het doormaken van windpokken als een beschermende factor tegen zona. Wanneer volwassenen minder contact hebben met kinderen die windpokken hebben, verhoogt automatisch het aantal gevallen van zona.

Brisson berekende dat de vaccinatiecampagne tegen varicella de gemeenschap meer zou kosten dan besparen, precies door de meerkost aan zonapatiënten.

De reactie laat zich al raden: de farma-industrie produceerde een nieuw vaccin dat het effect van het natuurlijke doormaken van windpokken op kinderleeftijd zou moeten imiteren: Zostavax (MSD). Gary Goldman, expert terzake, betwijfelt echter of dit iets zal oplossen. Pikant detail: alle Amerikaanse wetenschappelijke tijdschriften weigerden de kritische artikels van Goldman te publiceren. Hij moest beroep doen op het Europese tijdschrift 'Vaccine' om de resultaten van zijn jarenlang onderzoek wereldkundig te maken. Nochtans, Goldman is niet bepaald een rebel. Hijzelf werkte mee aan het varicella vaccin en belauwerde de resultaten tijdens de eerste jaren van het gebruik ervan. Hij bleef echter objectief in zijn evaluatie, ook wanneer er problemen opdoken, en dat werd hem niet in dank afgenomen.

>> VEILIGHEID

Ook hier is er het risico van de toegevoegde stoffen. Varilrix (GSK) bevat het antibioticum neomycine, Zostavax bevat bovendien gelatine.

Patiënten met een onderdrukte immuniteit (cortisone, antikankerbehandeling...) kunnen juist de ziekte krijgen na inenting. Ook bij een kleine 4% van gezonde patiënten kan varicella optreden na inenting.

Koorts treedt op bij zowat 5% in de eerste 6 weken na inenting.

Hoofdpijn, vermoeidheid, en aantasting van de gevoelszenuwen komt bij 2,5% van de gevaccineerden voor.

Anafylactische reacties (shock) kunnen optreden.

Het Amerikaanse registratiesysteem VAERS noteerde tussen maart 1995 en juli 1998 niet minder dan 6.574 meldingen van nevenwerkingen na het vaccin. Dat komt overeen met 67,5 geregistreerde nevenwerkingen per 100.000 dosissen, of 1 op elke 1.481 vaccinaties. Het gaat hierbij wel degelijk om meldingen; het reële aantal ligt dus in ieder geval hoger. 4% van de meldingen (1 op 33.000) ging over ernstige problemen, zoals shock, encefalitis, tekort aan bloedplaatjes, en 14 overlijdens. Ook vastgesteld werden bacteriële infecties (cellulitis), dwarslesies van het ruggenmerg, Guillain-Barré syndroom en herpes zoster (zona).  

Ook werd vastgesteld dat gevaccineerden het virus doorgaven aan contactpersonen, waaronder een zwangere vrouw.

Sommige bronnen vermoeden een verband tussen het vaccin en 'moderne' aandoeningen zoals autisme, leerproblemen en hyperkinetisch gedrag (ADHD).

>> CONTRA-INDICATIES

Vaccinatie mag zeker niet gebeuren bij vrouwen die zwanger zijn of het zouden kunnen worden binnen de 12 weken na inenting.

Overgevoeligheid voor neomycine of gelatine is een absolute contra-indicatie.

Bij een tekort aan witte bloedcellen, gammaglobulines of bij een ernstige daling van de immuniteit (minder da 1200 lymfocyten/mm3) is vaccinatie eveneens niet te verantwoorden.

Bij iemand die windpokken gehad heeft, is het vaccin volslagen nutteloos.

Tijdens chemotherapie mag niet ingeënt worden. Indien men er toch op staat dit te doen moet de chemotherapie 1 week voor tot 1 week na vaccinatie stopgezet worden.

Radiotherapie (bestraling) is eveneens een tegenindicatie.

Bij onderdrukking van de immuniteit omwille van bijvoorbeeld orgaantransplantatie mag ook niet gevaccineerd worden.

Bij koorts of infecties mag niet gevaccineerd worden.

Na bloedtransfusie of na toediening van immunoglobulinen moet vaccinatie minstens 3 maanden uitgesteld worden.

>> ALTERNATIEVEN

Het meest voor de hand liggende initiatief is het varicella-vaccin meteen naar de geschiedenis te verwijzen, en alle kinderen de kans te geven die natuurlijke ziekte door te maken. Varicella-party’s, naar het klassieke voorbeeld van de rubella-party’s, vormen hierbij een zeer efficiënt hulpmiddel.

Gary Goldman, onderzoeker, stelt voor om op 12 jaar de immuniteit te meten en dan pas de individuen te vaccineren die blijkbaar nog geen immuniteit hebben opgebouwd.

Immuunglobulines kunnen altijd toegediend bij personen met een gehavend immuunsysteem.